Çirkab sular nədir?
Yerin su örtüyünün və eləcə də bəşəriyyətin “həyat mənbəyi” hesab olunan dünya okean sularının çirklənməsi ətraf mühitə edilən ən ciddi təsirlərdən hesab edilir. Suların çirklənməsi və yaranan ekoloji problemlər təhlükəli proseslər kimi qiymətləndirilir. Su mühitinə düşən zərərli qarışıqların əksər hissəsinin mühitdə həll olması, axınlar vasitəsilə çirklənmə mənbələrindən çox uzaq məsafələrə aparılaraq geniş sahələrdə ekoloji problemlərin yaranmasına səbəb olur.
Suyun keyfiyyətinə təsir edən hər hansı bir maddə çirkləndiricidir. Təbii su
ehtiyatlarına daxil olan çirkləndiricilər (mineral, üzvü və bakterialbioloji maddələr)
onun keyfiyyətinə təsir göstərir. Bu təsirlər aşağıdakılardır:
✓ suyun fiziki xassələrinin dəyişməsi (şəffaflığı, rəngi, iyi, dadı və s.);
✓ suyun kimyəvi xassələrinin dəyişməsi;
✓ suda oksigenin (hər hansı oksidləşmə baş verdikdə) azalması;
✓ suda xəstəlik törədən mikroiqlimin yaranması;
✓ suda gedən bio və hidro kimyəvi proseslər nəticəsində çöküntü və üzən
maddələrin əmələ gəlməsi.
Suyun çirklənmə növləri üç qrupa bölünür:
- Mineral maddələrlə çirklənmə
- Üzvü çirkləndirici maddələrlə çirklənmə
- Bakterial – bioloji çirklənmə
Sənaye müəssisələrində tullantı sularının dövlət normativlərinə uyğunlaşdırılması
Çirkab suların təmizlənməsi üçün addımlar:
Azərbaycan ofisində kimya və avadanlıq sahəsində çalışan mütəxəssislər və ya ehtiyac olarsa partnyor şirkətlərimizdən xarici mühəndislər ilə birgə sahə baxışı
Çirkli hesab edilən sudan nümunələrin alınması
Mərkəzi Laboratoriyalarda analizlərin aparılması
Analiz nəticələrinə uyğun olaraq müvafiq filter stansiyalarının və lazimi kimyəvi reagentlərin dozajlaması üçün sistemlərin qurulması (Konsultasiya xidmətinin verilməsi)
Tipik olaraq, belə təmizlənmə ÇSTQ zavodlarında aparılır.
Təmizləmə bir neçə mərhələdə aparılır:
- mexaniki;
- fiziki və kimyəvi;
- bioloji;
- çirkab suların dezinfeksiyası.
Bu mərhələdə təmizləyici qurğulara axan tullantı sularının ilkin təmizlənməsi aparılır. Bu halda, onlar yalnız bioloji müalicə üçün hazırlanır, həm də müxtəlif həll olunmayan çirklərin saxlanması üçün hazırlanır.
Çirkab suların mexaniki təmizlənməsi üçün istifadə olunan qurğulara aşağıdakılar daxildir:
- barmaqlıqlar və ələklər;
- ilkin çökdürmə çənləri;
- qum tələləri;
- septik çənlər;
- membran elementləri.
Bioloji təmizləmə:
Bioloji təmizlənmə mərhələsində çirkab suların üzvi komponenti mikroorqanizmlər (protozoa, bakteriyalar) tərəfindən parçalanır, suyun minerallaşması, fosfor və üzvi azot xaric edilir, BOD5 azalır. Yalnız aerob deyil, həm də anaerob mikroorqanizmlərdən istifadə edilə bilər.
Fiziki üsulla təmizləmə:
Hal-hazırda təkrar su təchizatı sistemlərinin istifadəsi səbəbindən çirkab suların təmizlənməsinin fiziki və kimyəvi üsullarının istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır, bunlardan əsasları:
- sorbsiya;
- flotasiya;
- sentrifuqalama;
- hiperfiltrasiya;
- ion mübadiləsi, elektrokimyəvi təmizləmə;
- zərərsizləşdirmə;
- buxarlanma;
- çıxarılması;
- buxarlanma, sonrakı buxarlanma və kristallaşma.
Bu cür üsullar müxtəlif həll edilmiş çirkləri və dayandırılmış hissəcikləri çıxarmaq üçün istifadə olunur.
Dezinfeksiya üsulu:
Ultrabənövşəyi şüalanma qurğularının köməyi ilə su anbarına və ya əraziyə axıdılması üçün nəzərdə tutulmuş çirkab suların son dezinfeksiyası baş verir. Həmçinin, ultrabənövşəyi şüalanma ilə yanaşı, təmizlənmiş çirkab suları dezinfeksiya etmək üçün 30 dəqiqə ərzində xlorla müalicə aparılır.
Xlor uzun müddətdir ki, bir çox təmizləyici qurğularda əsas dezinfeksiyaedici vasitə kimi istifadə olunur. Lakin xlor çox zəhərli kimyəvi maddə olduğundan və ətraf mühit üçün böyük təhlükə yarada bildiyindən, çirkab su təmizləyici qurğular digər reagent variantlarını nəzərdən keçirməyə başladı: desavit, hipoxlorit və ozonlama.
